h  o  g  e  r  e     m  a  c  h  t  

Brussel Juni 2003, ter gelegenheid van de viering, AA 50 jaar

"De misverstanden van de Hogere Macht". 

Beste AA vrienden.

In 1964 heb ik het voorrecht gehad om een stage van negen maanden te doen in een progressief Frans psychiatrisch hospitaal. Daar is het, gedurende een bijeenkomst van het verplegend personeel - een honderdtal mensen -, dat ik voor de eerste keer in mijn leven, een drietal AA-mensen met een missie heb ontmoet. Deze herinnering heeft me getekend, zo verschrikkelijk vond ik het toen. Het is om de moed te eren van deze pioniers, om te proberen de schande uit te vegen van de onverdraagzaamheid van deze psychiaters, om op de schoonheid van de afgelegde weg te wijzen en om een betere toekomst te scheppen dat ik gevraagd heb om mee te werken aan deze grote dag. 

Ik zie ze nog op het podium van de grote zaal, vastgeschroefd op hun stoelen, vastgelijmd aan hun tafels, zwetend van de zenuwen, tegenover een vijandig publiek, spottend en verbeten antiklerikaal, dat geen woord geloofde van hun getuigenissen en het hun op een wrede wijze liet voelen. Wij waren in het land van alles mag en in een grootsprakerig veelal fundamentalistisch bolwerk. De kliniek was vooral gesticht door en voor de ziekenbond van de Nationale Onderwijsinstellingen, dus de onderwijzers van de Republiek. Het is niet sinds gisteren dat de arme leraars misleid zijn, maar de toestand is alleen maar verergerd. 

Ik was toen even antireligieus als de andere verzorgers. De getuigenis van de AA-ers bracht me een scène in gedachten, die ik enkel jaren voordien meemaakte in Den Haag en die indruk had gemaakt op mij en me geschokt had. Protestanten, zonder twijfel leden van het Leger des Heils, verkondigden in hun spreekbuis: "Ik was een ellendige zondaar, verrot met de meest verschrikkelijke zonden. Ik heb de bodem van het verval gezien en heb er God gevonden. Hij heeft me opgenomen in zijn gemeenschap. Hij heeft me de ogen geopend. Hij heeft het Licht getoond in mij, in de wereld en de hemelen. De weg van het Goede, die ik verloren had, is voortaan voor mij geopend. Ik heb niets anders te doen dan deze te volgen." Hoe kon men dergelijke beuzelpraat volgen? Hoe kon men zich, zonder zichtbaar plezier, verbergen in een dergelijke sekte? Dat waren mijn vragen toen. Ze waren zonder positief antwoord en, ik beken het, zonder enig medelijden.Ik heb ervoor gekozen om mijn getuigenis af te stemmen op het thema van de moeilijke verhoudingen tussen diegenen die allergisch zijn voor de Hogere Macht en degenen die ze nodig hebben. Ik heb ze "de misverstanden van de Hogere Macht" genoemd om verschillende redenen. Eerst en vooral, omdat ik in mijn professioneel leven meerdere alcoholisten heb ontmoet die vroeger, en nog steeds, problemen hebben met God, zijn kerken, zijn dienaars, zijn volgelingen, zijn missen en gebeden. Sommigen onder hen hebben er, door de AA-ers te behandelen als fundamentalisten, en wat weet ik al niet meer, een gemakkelijk alibi in gevonden om hun verval verder te zetten. Anderen zijn deze weerzin overstegen en hebben de drempel overschreden, maar ze maken geen vooruitgang of zeer moeilijk, in de opbouw van zichzelf met de hulp van de Stappen en de Tradities. Ze slagen er niet in om de misverstanden te overstijgen, ondanks hun inspanningen. Het lijkt me dus belangrijk om dit moeilijke probleem aan te snijden in de hoop om diegenen te helpen die geblokkeerd blijven in deze flessenhals, letterlijk en figuurlijk. Tevens, doordat ik gedurende de jaren heb ontdekt, dat hoop en spiritualiteit een therapeutische effect hebben in mijn eigen leven en dat van vele broeder en zusters.

De AA-methode is de meest doeltreffende therapeutische methode tegen de ziekte van het alcoholisme die ik ken. Niet meer naar het eerste glas grijpen is onontbeerlijk, maar het is niet genoeg. Integendeel, daar begint het voornaamste. Het glas, in wiens val de angsten en de waarden oplossen, wordt het symbool van het meesterwerk dat we volbrengen om ons eindelijk menselijk te gedragen. "Tussen de aap en de mens, daar zitten wij" heeft de grote bioloog Konrad Lorenz gezegd. Door bewust te worden, door diep in onszelf te gaan en door te beslissen om de rest van ons leven op te dragen aan het beklimmen van de berg die leidt naar de betere Mens in ons, iets dat het leven ons niet heeft toegestaan om tot nu om te realiseren. Daar ligt, volgens mij de grootsheid van de AA-methode. Jullie methode is beter dan de geneeskunde. Zij weet dat het behandelen van het symptoom alcohol, al lijkt dit essentieel, niet voldoende doeltreffend is als men er niet bovenuit stijgt. 

De echte behandeling van de alcoholist stelt aan de zieke voor, om zijn waardigheid te ontdekken en zijn geloof in een nieuw verbond tussen het beste van onszelf en het beste van het "groter-dan-onszelf" De ontdekking van het hoofdstuk van uw Big Book dat heet "De Hogere Macht en de atheïst" heeft me aangenaam verrast. Het brengt antwoorden van vrede en verdraagzaamheid voor deze moeilijke vragen. Het zou kunnen geschreven zijn door een vrijmetselaar (misschien was één van uw stichters er een). Hij zou God "de Grote Architect van het Universum" genoemd hebben. De naam die men hem geeft speelt geen rol. Het essentiële is dat men er wezenlijk aan toevoegt dat alles afhangt van de manier waarop iedereen God aanvaardt, interpreteert en beleeft. Dit is, als ik me niet vergis, uw derde Stap en ik vind ze buitengewoon.

Voor sommigen, is God een onbetwistbare realiteit. Hij wordt voor eens en voor altijd gedefinieerd in een onthullend boek dat niet gelezen, begrepen en geleefd mag worden dan op één manier, vastgespijkerd op het rechtlijnig denken. Er bestaat voor dit soort gelovigen enkel één soort waarheid. Zij die hierbuiten leven zitten fout, dwalen rond in de zonde, met alles wat dit in dit leven en het leven erna met zich meebrengt. Zelfs al is ze niet meer in de mode, toch is de hel niet meer veraf! Iedereen is vrij om deze beginselen te aanvaarden. Maar als hij er zo voor staat, of hij dit aanvaardt of niet, plaatst deze gelovige zich in het kamp van het eigen gelijk, de onverdraagzaamheid en het fundamentalisme. Degenen die twijfelen, of de absolute waarheid niet aanvaarden, hebben geen enkele plaats in deze groep. Door toe te geven en wél binnen te komen, ondanks hun veronderstelde vrijheid om te weigeren dit te aanvaarden en erin te geloven, ondervinden ze zware moeilijkheden om zich lid te voelen van dit soort broederschap van gelovigen. Er bestaan, heeft men me verteld, maar ik kan het verkeerd begrepen hebben, AA-groepen die enkel bestaan uit mensen die geloven in dezelfde God. Ze zouden niet geneigd zijn om sceptici of ongelovigen in hun midden op te nemen ondanks hun alcoholistische broederschap. En zelfs indien ze er wel toe geneigd waren, toch ken ik een aantal AA-ers die zich hier niet in dit broederschap thuis voelen. Jammer, want het glas staat niet ver!

Voor iedereen onder ons, U weet het zo goed als ik, broeders en zusters op zoek om hun leven opnieuw te besturen, is het essentieel om te leren nieuwe hulpmiddelen voor wederopbouw te gebruiken. Wij waren zo verloren, zo ontwapend, zo geslagen dat we beproefde en méér efficiënte traditionele werktuigen dan deze van voor onze heilzame maar pijnlijke duik gevolgd door onze initiële wedergeboorte nodig hadden. We zijn géén Amerikanen of Engelsen. We zijn gemerkt door onze culturele geschiedenis zo verschillend van de hunne. Er rest nog enkel ons om te zingen: "Weg met de tjeven, (caloten en ander christelijk gespuis)" en ik ben er fier op! Maar vergissen we ons niet. Als dit lied het embleem is van een verouderd antireligieus fundamentalisme, getuigt het enkel van een onverdraagzaamheid van degene die het aanheft. Als, dit echter onder symbolische vorm getuigt van een noodzaak, nog steeds actueel, van de strijd tegen alle fanatieke "caloten" van deze wereld, zelfs met het gevaar deze strijd opnieuw te zien bloeien, blijft ze, in mijn ogen, een teken van een gezonde anarchistische levendigheid. Weg met de tjeven! Ik meen begrepen te hebben dat de Big Book de nadruk legt op het belang van het verschil tussen het geestelijke en het religieuze. De AA-beweging is spiritualistisch. De geest domineert het stoffelijke. De universele Waarden zijn verheven boven elke realiteit. AA is géén religieuze beweging. Ze laat zich in geen enkele kerk opsluiten, hoe mooi ze ook is. Ze staat open voor iedereen, zowel voor spirituele mensen, godsdienstige mensen of mensen die dit niet zijn, vierentwintig uur per keer. Ze stelt een werk met open symbool voor. Ik verklaar me nader met twee voorbeelden die schijnbaar ver van ons verwijderd zijn.U heeft misschien enkel jaren geleden, in Brussel en dan in Antwerpen, deze tentoonstelling gezien van duizenden aardewerken soldaten van het leger van die Chinese koning die leefde in de tweede eeuw voor Christus. Hij wou in de Hemel komen vergezeld van symbolen van zijn macht behorend bij zijn rang, te beginnen met zijn sterk leger. Zijn barbaarse voorgangers lieten hun echtgenoten, sjamanen en leger doden, en samen met andere benodigdheden van de allerheiligste majesteit begraven. Ik dacht bij mezelf, terwijl ik de ontwikkeling bewonderde van woord naar daad, dat deze uitvinding een mooi teken was van beschaving, en dat ze vele mensenlevens gespaard had.

Tweede voorbeeld. Enkele jaren geleden besteeg ik met moeite de uitgesleten trappen van een Mexicaanse offerspiramide. De gids beschreef de talrijke harten die door de priesters uitgerukt werden bij de slachtoffers, veelal met toestemming van anderen. Hun bloed voedde de zonnegod zonder welke hij zou sterven, terwijl hij de beschaving zou meesleuren in deze ramp. Terwijl ik naar de gids luisterde dacht ik: "Gelukkig heeft de mens het symbool uitgevonden. Dankzij symbolische werktuigen zoals de miswijn die in de kelk gegoten wordt en de hostie, moet men Christus niet meer kruisigen bij elke mis, wat, we geven het toe, delicate problemen zou stellen. "God kan dus veranderen van absolute realiteit naar een symbolische voorstelling. Een vis of een kruisbeeld kunnen tekenen zijn voor hen die geleerd hebben om te begrijpen dat het over Christus gaat.

Maar pas op: het betreft hier een gesloten symbool. Het symbool doelt op een goed gedefinieerde betekenis. Bijvoorbeeld, het Lam Gods, in het midden van het wonderlijke drieluik geschilderd door de broeders Van Eijck, dat men kan bewonderen in de St. Bavokathedraal te Gent, is beschreven door een geestelijke die een erudiet boek geschreven heeft over de christelijke zin van deze "gekleurde catechese" als een symbool. Ik citeer hem: "Het schilderij drukt zich uit met symbolen. Een in beeld gebrachte catechese (of de beelden die de geschiedenis vertellen) kan zich niet waarmaken als de gebruikte symbolen niet als dusdanig herkend worden, met andere woorden in hun verband met de spirituele realiteiten naar diegenen waartoe onze geest geleid wordt." Ik ben vrij, ik die tot geen enkele kerk behoor, om het symbool te openen of om het gesloten te laten. Zoals een van mijn oude vrienden in AA in zijn smakelijk Brussels accent zei: "Je weet, Francis, de Hogere Macht is als de hoed die rondgaat op het einde van de vergadering. Sommigen stoppen er muntjes in, zelden veel want we hebben er teveel uitgegeven in ons leven, anderen steken er broekknopen of brol in en de berooide of de sukkelaars gooien er niets in. Als je de huur van het lokaal of de koffie niet meer kan betalen, moet je er toch over spreken. Maar, weet je, iedereen is vrij om er in te doen wat hij wil en wat hij kan. Het gaat niemand iets aan. We hebben teveel gevangen gezeten door de alcohol. Nog God noch gebod. De Hogere Macht is wat de vrijmetselaars "het centrum van de eenheid" noemen. "De Hogere Macht, dag per dag, is misschien, naar de getuigenissen van AA-vrienden: niets, de groepsgeest, een energievorm waarop ik me kan aansluiten als het nodig is, iets hogers en beters dat me in vrede brengt met mezelf, met ons en met de wereld die meestal zo vreselijk is, of ook een god zoals "onze vader die in de hemelen zijt" of Allah. Ik ben vrij om hem in vraag te stellen, hem uit te schelden, als ik vind dat hij meer goed zou mogen doen, hem mooie woorden te zeggen als ik me vertrouwd voel met hem, enz. Ik kan geloven, met het risico dat ik me vergis, dat hij uitgevonden is door de mensen omdat ze hopen, altijd al, om de stoffelijke werkelijkheid te ontstijgen. Ze willen de begrenzing van ons leven ontkennen en hun verlangens naar almacht en onsterfelijkheid ontplooien. Een van de schoonheden van deze tijd is, naar mijn mening, deze nieuwe vrijheid om, als we dat willen, de spirituele vrijheid en het vaste kader van de godsdiensten te scheiden. Ze hebben, toch bij ons, niet meer het monopolie van de spiritualiteit, de geloofspunten en de waarden. De morele waarden van onze beschaving zijn niet meer, in tegenspraak van wat fundamentalisten van allerlei pluimage ons willen doen geloven, de enige uithangborden van de ene of de andere godsdienst, moraal, filosofie of ideologie. De AA-beweging is een van de bruggenhoofden van de vrijheid. Maar het is, naar mijn mening, geen Spaanse herberg die open is voor elke mening en alle interpretaties. De methode is georiënteerd naar positieve waarden. Ze verleent voorrecht aan de "keuze van ethische dwang en methodologie die in alle vrijheid geaccepteerd worden". 

De vernietigingskrachten, degene die ik noem "het waterserpent of het duizendkoppige monster van de vernietiging, waarvan de meest gekende hier het alcoholisme is, is niet een van de mogelijke interpretaties van de Hogere Macht of van de "Grote Architect van het Universum". Ze is onze gemeenschappelijke vijand, tegenover wie wij leren oplettend en waakzaam te zijn, zonder verslapping. Aan ons om de waarden van liefde dagelijks over te brengen. Aan het geritsel te horen - de hoop die ik tussen jullie aanvoel, denk ik dat we goede redenen hebben om optimistisch te blijven.

Ik dank U voor uw actief en broederlijk luisteren.